 |
| Bilete: Bokelskere |
Lesinga i mai og juni, ja, faktisk i heile år, har vore sporadisk og fragmentarisk på same tid. Eg har hatt mykje å gjere med familie og to krevjande jobbar, og meir enn nokon gong har eg kjent på ein aukande angst for mursteinar - dei verkeleg tjukke bøkene. Og no har eg snart berre slike att i ulesthylla! Eg kom difor fram til at eg kunne iallfall lese nokre dikt innimellom alle gjeringane. Og slik vart det.
Dikta vart henta fram i korte stunder med fritid, til dømes etter middag og før jobb, etter jobb og før soving, før og etter møte, og medan borna leika utan sterk trong for inngrep frå vaksne. Boka eg har lese er satt saman av fire diktsamlingar, alle signert Jon Fosse (f. 1959), og heiter ganske enkelt Dikt. 1986-2000. Etter om lag to veker hadde eg lese alle dei fire samlingane, Engel med vatn i augene (1986), Hundens bevegelser (1990), Hund og engel (1992) og Nye dikt (1997).
Jon Fosse er ein forfattar eg likar godt, og eg så fram til å lese dikta. Men dei var ikkje heilt slik som eg tenkte meg. Eg er godt van med skodespela og romanane, det oppattakande språket, dei korte setningane, dei enkle strukturane og eit oversiktleg handlingsplan. Alt er skrive med dei same kontrastane og bileta, den djupe uroa, dei sterke kjenslene - eit perspektiv som gjer verda stor og menneska små og liva korte, men ikkje utan meining og verdi. Det me gjer og den ein er er heilt vesentleg. Og lyrikken er på mange måtar ein heilt naturleg del i dette. Tematisk heng dei iallfall saman med resten av forfattarskapen: Det er sentrallyrikk om dei store tema, livet, døden, kjærleiken, havet, Gud, kunsten, sannheita, tida, augneblinken. Men forma, og formspråket, var heilt nytt.
Attmed uvan form - ei fri og glidande form, eit tradisjonelt lyrisk oppsett, men med ein moderne og prosaisk handsaming av innhaldet, og eit anna språk - eit mykje meir poetisk og assosiativt språk, springande, frå bilete til bilete og plutseleg stille, frå det konkrete til det abstrakte, frå det nære til det fjerne, frå eit du til noko felles og så vidare, fekk eg også ei utfordring med innhaldet. Temaa var som skrive over velkjende, men presentasjonen av dei var så uvan at eg hadde problem med å følgje dikta. Resultatet vart at eg anten syntes dikta freista å gape over for mykje, vere for mykje, inkludere for mykje i eitt og det same, slik at dei nærast sprakk og vart utilgjengelege for lesaren, eller at dei var for enkle, så bunde i det konkrete og nære at eg febrilsk leita etter ein assosiasjon og ein dobbeltheit.
Å lese slik er utmattande. Særleg var byrjinga utfordrande - Fosse sprang ikkje berre frå dikt til dikt, men også i same dikt, og det var vanskeleg å få auge på ein raud tråd, eit tematisk samhald, eit omdreiingspunkt. Eit slik oversyn kom faktisk ikkje før eg hadde lese nesten heile boka. Då såg eg korleis alt hang saman, og då vart det også tydelegare kvifor forfattaren var ufokusert i byrjinga. Det er som om han skjerpar seg for kvar samling, det er ei rørsle som stig oppover, han innsnevrar frå det springjande kaotiske tilværet med mørke tankar, meiningslause, vonlause, uro og død, og meir og meir søkjer mot lys og innsikt, spørsmål som kven eller kva er Gud, kva er tru, kva er meininga med eksistensen, kva er tid, no, kunst, skaping, eit liv? Og i nokre av dikta er det som om Fosse freistar å fange ein augneblink, setje ord på det useielege, skildre det ordlause og gje bilete til det me ikkje kan sjå. På mange måtar er det eit håplaust prosjekt, men det er ein vakker og overtydande freistnad.
Samlingane stod altså ikkje så støtt kvar for seg, det var mørker og kaos, einsemd, hundar og englar, ein einsam gut, fargar, natur, nokre lydar, skuggar og lys. Dei to fyrste samlingane er prega av mange for meg fremmedarta bilete som eg hadde hardt for å visualisere. Eg tok ofte poenget i formuleringa, men såg det ikkje. Delvis trur eg det kom av dei hyppige og brå vekslingane, slik at eit bilete mest ikkje fekk stå i ro før det neste kom. Men med dei fire samlingane sett som ein heilskap under eitt, var det meir å hente. Og for kvart dikt var det som om eg kom nærare ei opphaveleg sanning, ei drivkraft, ein bodskap. Dimed vart det eit utbyte likevel, eit utbyte som krevjer arbeid hjå lesaren, men som kan gje mykje. Eg vil difor la dikta snakke sjølv.
Døme frå Engel med vatn i augene (1986)
svarte kvelvar i hjarta. Klunger, vind. Enno ei natt
med spraglete vimplar. Cowboyhattar
og nettingstrømper. Titlane. Morgon. Gammal
bøkeskog. Eg går
gjennom skogen med son min i den eine handa. I den
andre er varmen hennar
Døme frå Hundens bevegelser (1990)
når hjarta er ein måne
i kvelden
er regnet også der
og forteljinga
i kroppen
er fjellas
linjerørsle
langs himmelen
der inne
*
ein song av stein
eit hjarte i ein kveld
og alt som er
(ta tak, gå fram)
*
høyr korleis regnet bevegar seg
høyr korleis hjarta slår
høyr korleis tanken forsvinn
høyrer du regnet komme
(ein farge ser farge i regnet)
høyrer du lyset i steinen
(og kvar har steinen all si mold)
Døme frå Hund og engel (1992)
Det går og går
og alle dei døde er med oss
også dei døde går og går
i oss
går og går
alt går og går
dei døde som er forsvunne
dei døde som berre nesten er forsvunne
og alt går og går
og alt som finst
det går og går
fuglane flyg på himmelen
fisken søm under vatnet
vi går og går
alt går og går
*
ein slik kveld, i vinden, dreg du
båtane ut
og gardinene flagrar
og vindauge svarte
eit vindauge slår
ei røyst over fjorden
ein hund gøyr
eit vindauge slår og slår
og også du og vinden
så vind
*
slik kan du finne vår skrift
i dette som alltid forgår
og er regnet i vår einsemd
For vi står i regnet
med tydelege hjarte
utan sorg og skam
utan den skingrande sola utan høy
Vi står i regn og mørker
og molda skriv
oss med si klåre skrift
så utan kulde. Vår skam er altfor stor
og våre stemmer er små
våre rørsler er alltid og aldri åleine
For regnet har eit lys
og mørkret har eit lys
som når det lyser
frå ein båt på fjorden
eller frå eit einsleg hus
attmed land ein stad. Og eg ror i mørkret
den store sorga bort
Døme frå Nye dikt (1997)
eg ser ditt lys ta
sitt tilhald
i ei hand som spreier mold
over det som ein gong var, du trør din fot
og eg ser deg opne din varme
til ei forsvinnande hand
som ikkje lenger bevegar seg, så
trø din fot, du trør din fot
*
Du står midt i rommet
og di hand er eit langsamt ansikt
som kvitnar, som blir
langsamt kvitt
og forsvinn med bølgjene
som slår mot fjøra Og båten opnar seg
mot våre hender blir så langsamt kvit i bølgjene
som slår sitt mørker Slår sitt mørker
inn mot fjøra Og regnet fell i båten Kleda dei blir våte
Regnet som gjer håret vått og tungt Og eit ansikt, ditt, i regnet
Og det våte håret ditt, i himlens gråe lys
Og sorga skjult i trea
der inne Og så di hand, så
tung av skuggen frå alt som har vore
og no er deg, mi hand
så tung ein skugge mot svart Og ei redsle
forvandlar det sette: held
den Gud eg ber til
sin draum ved lag, er Guds draum, så
langsamt, i dette? Eller kanskje er det
heller oss, som Gud, som forlatne av Gud, i dette?
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar