Hunden frå Baskerville

Eg er ikkje kjend for å vere særskild glad i krim, men nokre unntak må sjølv eg gjere. For mange år sidan, då eg følte meg for ung for dei kanoniserte verka og ny, norsk vaksenlitteratur og "for stor" for ungdomslitteraturen som den gongen "slutta" med femtenårige hovudpersonar som gjorde det, noko som ikkje alltid harmonerte med røynda, las eg mykje norsk og engelsk krim med særs varierande utbyte. Inntrykket då var at det fantes mykje ujamt, og at eg ikkje likte så mykje. Kvifor måtte dei eigentleg drepe kvarandre heile tida? Ei interessant krimgåte må jo ikkje innehalde bestialske drap. Agatha Christie (1890-1976) var difor grei nok, men eg såg mønsteret raskt. Eg tenkte eg skulle lese ein annan klassikar og endte opp med Edgar Allan Poe (1809-1849) og den vesle forteljinga Mordene i Rue Morgue. Om det eigentleg er krim, kan vel diskuterast. Den usedvanleg teite avslutninga skremde meg heilt vekk ifrå krimsjangeren i fleire år.

No les eg høvesvis dei store klassikarane innanfor kriminal- og spenningslitteraturen. Raymond Chandler (1888-1959) er ein rask og stilig kar, dame Christie har gjort ein gjesteopptreden eller to (eg veit i alle fall kva eg får), John Dickson Carr (1906-1977) var eit interessant og intenst møte, Daphne du Maurier (1907-1989) gav meg ikkje akkurat dei iskalde grøssa som forlaget reklamerte med. Eg har óg lese makkverket hans Patrick Süskind (f. 1949) og nesten døydd av keisemd medan eg las Donna Tartt (f. 1963). Berre namnet gjev meg framleis låkt i hovudet.

No går eg difor attende til krimmens tidlege år (ikkje heilt attende til norske Maurits Hansen (1794-1842), han las eg i tenåra og hugsar ikkje det spøtt), med forfattar Sir Arthur Conan Doyle (1859-1930) og krimgåta over alle, ifølgje mange: romanen Hunden frå Baskerville frå 1902. Jau, du las rett, frå Baskerville. Eg har ikkje kasta meg over ein stiv riksmålsomsetjing frå tidlege dagar, eg har lese Ragnar Hovlands (f. 1952) nye omsetjing, til nynorsk, frå 2009 (og der spør eg: når forlaget, som heiter Baskerville og har ein stor svart hund som logo, fyrst skal gje ut nett denne boka, kvifor kan dei då ikkje marknadsføre ho som ein del av 150-årsjubileet til forfattaren? Folk fell som fluger for slikt, meg sjølv inkludert.). Boka er eit verk eg har høyrt om i mange år, men einaste kjennskap eg har til kriminalgåta er frå eit hønngammalt Donaldblad som sikkert framleis ligg og sleng heime hjå mamma. Ikkje at eg hugsar korleis det enda, så det har vel fint lite å seie.

Dei som veit kven forfattaren er, veit vel òg at han er mest kjend for sine meir enn femti noveller og fire romanar om meisterdetektiven Sherlock Holmes, med hovudkvarter i Baker Street, London. Holmes er ein særs stilig fyr, alltid med rette klede, rein bart og lommelerke. Han er lynande intelligent, intenst sansande og veit mykje om handskrift, psykologi, teknologi, rusmiddel, språk med meir. Han følgjast tett av sin ven, doktor Watson. Deira eventyr er vorte film og tv-seriar fleire gongar, no sist på det store lerretet med Robert Downey Jr. som Holmes og Jude Law som Watson i regi av Guy Ritchie. Det var reklamen, no til boka.

Baskerville forlag er ikkje stort og heller ikkje så kjend, og diverre kan ein sjå det på boka. Ho har fleire slurvefeil som gjer at ho ikkje er så pen å sjå på (kva skjer med den digre skrifta bak på omslaget som hoppar på meg som om eg var ein nærsynt pensjonist, og kvifor er ho ikkje blokkjustert? Og inni er boka allereie i ferd med å revne av di ho ikkje er godt nok limt. Og det er dårleg for ei innbunde bok.). Men om ein ser bort ifrå slike feil, manglande framside etter kolofonsida o.l. og blir van med den underlege skrifttypa, er det rett inn i verda til mr. Holmes og den forvirra Watson, som forteljer i eg-form.

Eg har ikkje lese om Sherlock Holmes tidlegare, men det eg veit, er at han ikkje er ven med skurken James Mortimer. Mortimer er med i denne boka, men dei er skuffande høflege mot kvarandre. Faktisk er det Mortimer som kjem til Holmes: kan han hjelpe med å finne ut kva i alle dagar som hender med Baskerville-slekta uti Dartmoor? Sjølvsagt kan han det. Og det ber i vei, allereie i London, med lange monologar, spionasje, underlege brev, forsvunne støvlar og forfølging i hestedrosje. Eit heilt anna tempo enn i dag, og ofte ganske føreseieleg.

Og dinest går turen ut til Dartmoor og Baskerville gods, med Watson som barnevakt for den vaksne Baskerville-arvingen. Watson melder frå til Holmes om alt som hender, eller ikkje hender, i rapportar og brev, samt Watsons eigne dagboknotat. Ein stor del av boka er difor attfortalt, og me som les er ikkje direkte med når det hender. Det meiner eg er eit tap for spenninga og intriga. For meg vart det aldri utruleg spanande. Men klart det er mykje som er morosamt her! Det er høg sigarføring, råkande replikkar, artige detaljar. Holmes er arrogant og observant, men òg lunefull og distansert, og ein veit ikkje alltid kor ein har han. Lesaren kan støtt kose seg med at ho skjønar meir enn dr. Watson, som lèt seg villeie av vakre kvinner, ein rømd fange utpå myra (Dickens, nokon?) og den sprø naboen som saksøkjer alle i nærleiken etter tur, berre fordi han kan. Men ikkje nokon av desse bilinene i forteljinga er meir enn underhaldning, og dei er ikkje spanande. Og sjølv om forfattaren manar i veg med månelys (eller mangel på nett det), mørker, midnatt, myra, steinrøyser, tåke og ul i natta, vert det aldri skummelt eller ekkelt. Det vert faktisk litt mykje.

Viss det er nokon som ikkje har lese boka, så kan dei trygt lese vidare her, for eg skal ikkje avdekkje korleis det går med gjengen i Dartmoor. Eg skal berre seie at alt har ei logisk forklåring, at motiva er dei vanlege og at skurken, som eg lukta på lang lei, får straffa si, sjølv om oppgjeret aldri kjem. Men sjølv om likevekta attfinnes til slutt, kjennes historia framleis litt uforløyst. Ei lang utgreiing kjem som etterspel, når dei har toga seg attende til London. Men det er likevel noko som slingrar for meg. Kanskje fordi Sherlock Holmes ikkje var så mykje med som eg venta? Eller av di han var så distansert på fleire vis? Eller fordi eg framleis ikkje veit kven Sherlock Holmes er? Noko av det viktigaste i forteljinga, hunden, er eg aldri redd for. Så når Holmes og Watson vil ha meg til å tru at det var på hengjande håret for Baskerville, går eg ikkje heilt med på det. Men eg sit jo framleis i sofaen, og eig verken hund eller gods.

For min del vantar denne underhaldande klassikaren eit temperament i teksta, noko som gjer at eg som les blir riven med, noko som gjer at eg tenkjer og kjenner at dette er viktig. Men slik er det aldri. Personane er morsosame, sjarmerande, men ikkje særleg spanande. Intriga er godt planlagd og godt stelt til av gjerningspersonen, men gammaldags for meg i dag. Romanen er velskriven, og eg kan ikkje sjå så uhyrleg mange ortografiske feil hjå Hovland eller i settinga hjå forlaget. Hovland er konsekvent, har eit rikt språk og følgjer stilen til samtida, i tiltaleformer, i skildring av utsjånad, klede, møbel, transport o.l. Det gjer at boka får ein fin koloritt. Som stilstudie, av tid eller tekst eller personar, er ho verdt tida. Som kriminalgåte har ho mange morosame avleiingar. Men i dag har ho tapt seg, og er ikkje lengjer så original som ho ein gong var.